An email conversation between Artist Farzaneh Hosseini and Davood Madadpoor

[Scroll down for Farsi Version]

What is it like being an artist in today’s Iran?

Being an artist in today’s Iran is both hard and an endowment. It is hard to make a living through that. I live in a place where there is an economic recession caused by years of sanctions, along with the coronavirus disease. Under these complicated circumstances in today’s world, being an artist is somewhat insane. The artists who lived in previous periods also faced many crises, such as the Iranian revolution, war, economic recession, etc., and we, in turn, have some new challenges. The main differences between the present period and the previous ones is the innovation of cyberspace. It is now possible to become aware of and get access to the news and events of the art world. An exhibition can now also be held in the virtual world, like this current one at Sumac Space. Artists from previous periods were deprived of experiencing these possibilities.

The reason for calling art an endowment is the fact that, despite all the difficulties, through the work of art we can forget everything and concentrate. In a world where controlling the mind needs years of work, through art we can practise that and relax.

Unfortunately, there is no doubt that Covid-19 has affected work of artists all over the world. Within this triangle of sanctions, inflation and the coronavirus, how do artists acquire their primary working materials? It seems that in order to achieve the mentioned tranquillity, a further step should be taken.

In artistic works where creativity plays a major role, we gradually realize that sometimes even limitations lead to creativity. Imagine a prison with nothing: what will you do there? You can get depressed, or you can use the power of your mind to think about the time that you are no longer in prison and have no limitations; what do you want to do then Victor Frankl, the author of the book Man’s Search for Meaning, was a psychiatrist and neurologist imprisoned in the Auschwitz concentration camp during World War II. In his book, he talks about the significance of the meaning of life in the most difficult situations and quotes a very beautiful sentence: “If living is suffering, then in order to survive, a meaning must be found in suffering.” As an artist, if I have a meaning for creating my works, then sanctions, inflation, coronavirus, etc. won’t be an obstacle for me.

I’m glad to learn of Victor Frankl’s attitude; it is energizing and motivating. Although, in the project you present on Present Continuous, you are talking about the lack of hope and getting used to its absence and how the media and the internet facilitate and change the acceptance and the absence of hope, which is becoming a habit in people’s lives. This lack is also seen in works of other Iranian artists. What are your thoughts about this contradictory point?

Artists are the product of the times in which they live. There are some differences and similarities in the concerns of previous artists, and there are similar mental concerns between me and my generation. Perhaps it can be said that artists are more sensitive to the present difficulties and inequalities than other people. Because we are unable to make changes in these adversities, sometimes they lead to frustration and disappointment. Getting used to difficulty becomes a kind of response of the mind. When you come to this understanding that you can’t make a change, you get used to it subconsciously. In order to tolerate the present situation, like me, other artists are using these issues in their artistic works. On the other hand, it may not be possible to make fundamental changes in many issues; however, referring to the problems, we can raise questions. Raising questions in a society where censorship removes the question may not be very effective at first glance as we always get used to things, but it can act as a reminder for the viewer and it can get them out of complacency caused by habit for a few minutes.

You say that you choose the subject of your work from day-to-day matters so that the viewer can easily communicate with it. What is the important point in your works that you expect the viewer to take with them after visiting your exhibition?

I believe that if I motivate my viewer with my work and create a question in their mind, and finally make them think, I have achieved my intended artistic goal. If I can hold my viewer in front of my work for a few minutes and make them see, think, and finally act, I will be successful. Dr. Hamid Kashmir Shekan is an Iranian historian. When visiting the statue of a woman in the Achmez collection, he stated that this statue reminded him of the famous and terrifying image that was published a few years ago of one of the Abu Ghraib prisoners. In that picture, the prisoner is wearing an orange prison uniform and a funnel-shaped hat that has covered his face and is crucified. (I have and had this picture clearly in my mind.) I said that I haven’t created this sculpture intentionally; actually, I have created the image that today’s society wants to see from a woman. This sculpture shows a woman who does not have an exact identity, and her face is covered with a cloth, but she opens her arms and accepts everything. Kashmir Shekan said, “We see a large number of images in our everyday life, in some cases only for a few seconds, but they are all saved somewhere in our minds and can be used where we do not even think.” I hope my works would save my viewers’ minds.

So do you actually consider the artist somehow responsible or somehow a social activist?

Through the creation of artistic works, the artist can use different aspects of art; for example, an author can combine words together to make sentences and narrate a story and express a message through the story. There are some writers who use words as words without a particular meaning. In praising words, they enjoy the combination of words and pass it on to us. The creator of any work can choose to create a work in praise of beauty or add a meaning along with beauty. For me, creating an artistic work is not limited to beauty, and I like to connect more deeply with my viewers. Affecting the viewer through beauty is possible, but by adding meaning, we can open a place in the mind of the viewer and affect them. Through my artistic works, I talk to my viewer and tell them what is on my mind these days and what I think about them. An artist has a powerful tool in their hand that he can use or not. This is an individual choice.

During the past year, I have created works with a concern for femininity. This is the view of the female artist who lives in a patriarchal society. Femininity in these works does not occur in the form of using the female body or objects attributed to women as a beautiful form. Femininity is defined as the lack of equal rights, the compulsion to accept discrimination, acceptance and lack of the right to object, persistent limitations that have become common among people, it is censorship and veiling. In most of them, there are no female organs. They have been mutilated, like many throughout history. They don’t have any faces, which expresses the fact that their identities have been taken from them. They are suffering. Some of them are referred to. For me, this series started with the issue of gender, but because art currently has a  nature-like life, it went through this issue. I gave this explanation to say that, as an artist, I can decide what to offer to the viewer.

You are a member of the Association of Iranian Sculptors. Explain about this association and your relationship with them.

The Sculptors Association began its activity in 1988 and has been officially active since 1998. In recent years, the association has been more active than before, and some of the good activities it has done include pursuing members’ insurance and cooperating with the municipality to carry out urban projects. Actually, the Sculptors Association sets calls and the municipality finances the projects, which means that most of the urban sculptures pass the filter of experts in this field, and this seemingly simple event plays an important role in the appearance of cities. On the other hand, every year, a lot of sculptors graduate from art universities, and through these, they can take advantage of job opportunities. At the same time, there is a lot of criticism about the association’s performance; for instance, as a supportive institution for sculptors, why does the association not take any action about the payment of the contracts of urban projects that aren’t suitable for an artist? Implementation of urban projects needs well equipped workshops and expert assistants, and providing these items needs a lot of money. Usually after starting work, the first down payment for an urban project is paid, which means that the artist has to start the work using his own budget. For each day of delay in installing the work, the artist must pay a financial penalty, but this part of the contract is not the same for the municipality, and sometimes the artist is paid months after the installation of the work.

Two years ago, I cooperated with some friends in volunteering on the exhibition committee, and after completing a project, I stopped working after a few months because of personal reasons.

This is an interesting discussion and, as you mention, it has positive and negative dimensions. Speaking of that, what requirements need to be met in order to enter and become a member of this association?

To apply for membership in the association, the applicant must either have a university degree in sculpture and present a work sample or have worked in this field experimentally and present a work sample. The documents that are presented by the applicant are reviewed by the admissions committee, which usually includes five people, and are finally approved by the board.

Are there other new initiatives – private or public – to support sculptors?

As far as I know, besides the Sculptors Association, which supports artists spiritually, as I mentioned before, the municipal beautification department also supports some artists by commissioning occasional or urban sculptures, but in my opinion, it doesn’t provide enough support. Also, Didi, which is a private museum, was opened in the north of Iran a few years ago. This museum purchased a lot of works from young sculptors and painters, which in addition to promoting the cultural level of society, played an extraordinary role in supporting artists. I hope that the day will come when many lines can be written in response to such a question.

I understand you have a strong connection with literature. Does this interest in literature play a direct role in the creation of your sculptures?

It sure does. In my way of thinking, people are largely the product of the knowledge and experience that they gain in life, and studying is one of the ways of getting experience. Through reading about others’ experiences, we can travel to some places that we may never be able to see and to communicate with people that we never even think about. Generally, we are a collection of the music that we listen to, the food that we eat, the movies that we watch, the friends that we communicate with, and the books that we read. We study. That means we are all a collection of these puzzle pieces.

One last question: If you had to choose only one book from the world of literature, which one would it be?

You know that you have asked a very difficult question. In different periods depending on my mood I have liked different books, but if I want to name only one book now, I would say: The Unwomanly Face of War by Svetlana Alexievich (editor’s note: Alexievich was awarded the 2015 Nobel Prize in Literature “for her polyphonic writings, a monument to suffering and courage in our time”). This book is a documentary narrative about Russian women who took part in World War II. The memories of these women, who were in positions of snipers, laundry workers, nurses, minesweepers, commanders, machine gunners, etc., are dreadful.

Navigate through Farzaneh Hosseini’s Artist Room

Davood Madadpoor (b. 1981, Tehran Iran) has worked as a librarian, dealing with archiving methods, and later as office manager in the Tehran Art Center (Hozeh Honari) before he studied photography at the Iranian Photographers’ House and the Tehran University of Applied Sciences and Technology. After moving to Florence in 2013 and received a bachelor’s degree in fine arts from the Accademia di Belle Arti. He then graduated in Curatorial Studies with a master’s thesis focused on the local context as an impetus and inspiration for the art practices of artists-in-residence. He is currently working at Villa Romana, Florence, as assistant curator and project coordinator.

در ایران امروز چگونه می­توان هنرمند بودن را تعبیر کرد؟

هنرمند بودن در ایران امروز، هم دشوار است و هم یک موهبت محسوب می­شود. دشواری آن از جهت تأمین مخارج زندگی از این راه است. من در جایی زندگی می­کنم  که بیماری کرونا به رکود اقتصادی ناشی از سال­ها  تحریم اضافه شده و در این شرایط فقط در صورت  مجنون بودن می­توان به  کار هنری ادامه داد. هنرمندان دوره­های پیشین هم هر یک به نحوی بحران­های زیادی مثل انقلاب ایران، جنگ، رکود اقتصادی و غیره را پشت سر گذاشته­اند و ما هم به نوبه خود درگیر هستیم. اما یکی از تفاوت­های دوره ما با دوره­های پیشین، وجود فضای مجازی است. این که امروزه شرایط آگاهی از اخبار و اتفاقات روز دنیای هنر وجود دارد و حتی مثل این پروژه، می­شود در دنیای مجازی نمایشگاه برگزار کرد، امکانیست که هنرمندان دوره­های پیشین از تجربه­اش محروم بودند.

موهبت بودن هنر که اشاره کردم هم از این جهت است که با توجه به تمام دشواری­ها، می­توان از طریق کار هنری همه چیز را فراموش و تمرکز کرد. در دنیایی که به دست گرفتن کنترل ذهن نیازمند سال­ها تلاش و کوشش است، از طریق هنر می­توان تمرکز را تمرین کرد و به آرامش رسید.

بدون شک و متأسفانه، بیماری کرونا به شعله سختی کار هنرمندان در همه جای دنیا دامن زده است. اما اکنون این سؤال در ذهنم است که در این مثلث تحریم، تورم و کرونا، هنرمندان چگونه با تأمین مصالح اولیه کار خود کنار می­آیند؟ به نظر می­رسد برای رسیدن به آن آرامشی که به آن اشاره کردید، باید گام­های بلندتری برداشت… درست است؟

در کارهای هنری که خلاقیت نقش پررنگی ایفا می­کند، به مرور متوجه می­شویم که گاهی حتی محدودیت­ها باعث ایجاد خلاقیت می­شود. یک زندان را که هیچ چیزی در آن پیدا نمی­کنید، تصور کنید. در آنجا چه می­کنید؟ می­توانید افسرده شوید یا که از قدرت ذهنتان استفاده کنید و به زمانی بیاندیشید که دیگر در زندان نیستید و محدودیتی ندارید. حالا می­خواهید چه کار کنید؟ ویکتور فرانکل، نویسندة کتاب در جستجوی معنا، روان­پزشک و عصب­شناسی است که در زمان جنگ جهانی دوم در اردوگاه کار اجباری آشویتس زندانی می­شود. او در این کتاب از اهمیت معنای زندگی در سخت­ترین شرایط می­گوید و جملة بسیار زیبایی نقل می کند: “اگر زندگی کردن رنج بردن است، پس برای زنده ماندن ناگزیر باید در رنج بردن معنایی یافت” اگر من به عنوان هنرمند معنایی برای خلق آثارم داشته باشم، آن­گاه تحریم، تورم، کرونا و غیره نمی­توانند مانعی برای من باشند.

از شنیدن این نوع نگاه خوشحالم. این جنس نگاه همیشه برای رفتن به سمت جلو انرژی­بخش و محرک است. اما در مجموعه­ای که ارائه می­دهید از خالی بودن امید و عادت کردن به نبود آن و فضای مدیا که به ساختن این عادات کمک می­کند، صحبت می­کنید. این فضا در بخشی از اثرات دیگر هنرمندان ایرانی هم پیداست. شما این نکته به ظاهر متضاد را چگونه می­بینید؟

هنرمندان محصول زمانه­ای هستند که در آن زندگی می­کنند و همان­طور که در دغدغه­های هنرمندان پیشین تفاوت­ها و شباهت­هایی دیده می­شود، درگیری­های ذهنی مشابهی بین من و هم­نسلانم وجود دارد. شاید بتوان گفت حساسیت­های هنرمندان در مشاهدة معضلات و نابرابری­ها از بقیة مردم بیشتر است و عدم توانایی ما در ایجاد تغییرات در این ناملایمات گاهی تبدیل به یأس و ناامیدی می­شود. عادت کردن به ناگواری­ها به نوعی واکنش ذهنی تبدیل می­شود. وقتی به این درک میرسی که نمی­توانی تغییری به وجود بیاوری، به طور ناخودآگاه عادت می­کنی. احتمالاً هنرمندان دیگر هم مثل من برای تاب آوردن در برابر این مسائل، آنها را دست­مایه کارشان قرار می­دهند. از طرف دیگر، شاید نتوان در بسیاری از مسائل تغییرات اساسی به وجود آورد. اما می­توان با اشاره به مشکلات  طرح سؤال کرد. شاید در نگاه اول در جامعه­ای که سانسور صورت مسئله­ها را پاک می­کند، ایجاد پرسش تأثیر چندانی نداشته باشد. زیرا ما عادت کردیم که عادت کنیم. اما می­تواند برای مخاطب جنبه یادآوری داشته باشد و برای دقایقی ذهن مخاطب را از آن حالت خواب­زدگی ناشی از عادت بیرون بیاورد. 

شما اشاره می­کنید که موضوع کارهایتان را از مسائل روزمره انتخاب می­کنید تا مخاطب بتواند به راحتی با آن ارتباط برقرار کند. چه چیزی در کارهایتان وجود دارد که برایتان مهم است مخاطب پس از بازدید از کار شما، آن را با خود ببرد؟

من باور دارم اگر با آثارم تلنگری به مخاطبم بزنم، پرسشی در ذهن او ایجاد کنم و در نهایت او را به فکر وادارم، به غایت هنری که در ذهن دارم رسیده­ام. اگر بتوانم مخاطبم را برای دقایقی جلوی کارم نگه دارم و به تماشا، فکر کردن و در نهایت درگیر شدن با کارم وادار کنم، من موفق شده­ام. دکتر حمید کشمیرشکن، تاریخ­دان ایرانی، در بازدید از مجموعه آچمز در مورد مجسمه زن اشاره کرد که او را به یاد تصویر معروف و هولناکی که چند سال پیش از یکی از زندانیان ابوغریب منتشر شد، انداخته است. در آن تصویر زندانی­ای با لباس نارنجی زندان و کلاهی قیف­مانند که صورتش را پوشانده، مصلوب­وار به جایی بسته شده است (من این تصویر را به خوبی در ذهن داشتم و دارم). من در جواب گفتم: من این مجسمه را با قصد ارجاع به آن تصویر نساختم. من تصویری را ساختم که جامعه امروز ما می­خواهد از زن ببینه. زنی که هویت مشخصی ندارد و صورت و اندامش با پارچه پوشیده شده، اما آغوشش را باز کرده و همه­چیز را می­پذیرد. کشمیرشکن در جواب گفت: ما هر روز با تعداد زیادی تصویر، در بعضی موارد فقط برای چند ثانیه، مواجهیم. اما همه آنها جایی در ذهن ما ذخیره می­شوند و در جایی که حتی فکرش را هم نمی­کنیم، به کار می­آیند. امیدوارم آثار من هم برای خودشان جایی در ذهن مخاطبانم باز کنند.   

پس در واقع شما به نوعی هنرمند را مسئول یا بهتر بگم به نوعی فعال اجتماعی می­دانید؟

 هنرمند به واسطه خلق آثار هنری می­تواند از جنبه­های گوناگون هنر استفاده کند. به طور مثال، یک نویسنده می­تواند از هم­نشینی کلمات در کنار هم جملات را بسازد، داستانی را نقل کند و به واسطه داستان پیامی به ما انتقال دهد. نویسنده­هایی هستند که کلمات را بدون معنای خاصی و برای خود کلمات استفاده می­کنند. در ستایش واژگان از هم­نشینی کلمات لذت می­برند و آن را در اختیار ما می­گذراند. این انتخاب خالق هر اثریست که در ستایش زیبایی، اثری خلق کند یا در کنار زیبایی معنایی به عنوان چاشنی اضافه کند. برای من، خلق اثر هنری به زیبایی محدود نمی­شود و دوست دارم با مخاطبانم ارتباط عمیق­تری برقرار کنم. به واسطه زیبایی می­توان مخاطب را تحت تأثیر قرار داد. اما با اضافه کردن معنا می­توان در ذهن مخاطب جا باز کرد و بر جانش نشست. من از طریق آثارم با مخاطبم حرف زده و درددل می­کنم. به او می­گویم که این روزها چه چیزی ذهن من را مشغول کرده و من درباره آن چه فکری می­کنم. هنرمند ابزار قدرتمندی در دست دارد که می­تواند از آن استفاده کند یا نه. این یک انتخاب شخصیست.

 من در سال­های اخیر، آثاری با دغدغه زنانگی خلق کرده­ام. این نگاه از قاب زن هنرمندی است که در جامعه­ای مردسالار زندگی می­کند. در این آثار، زنانگی به شکل تنانگی (استفاده از بدن زن یا اشیا منتسب به زنان به عنوان فرمی زیبا) رخ نمی­نماید. زنانگی به عنوان عدم برخورداری از حقوق برابر و اجبار به پذیرش نابرابری، پذیرش و عدم حق اعتراض است و سانسور و پوشش، محدودیت­های مزمنی هستند که در باور عمومی ریشه دوانده­اند. در بیشتر آنها، اندام زنانه وجود ندارد. همانند بسیاری در طول تاریخ مثله شده­اند. چهره و صورت نداشته­شان گویای هویتیست که از آنها ربوده شده است. به خود پیچیده­اند و درد می­کشند. برخی از آن­ها ارجاع دارند. برای من این مجموعه با مسئله جنسیت آغاز شد. اما به دلیل جاری بودن هنر، همچون زندگی، از این مسئله گذر کرد. این توضیحات را دادم که بگویم من به عنوان هنرمند تصمیم می­گیرم که چه چیزی به مخاطب پیش­کش کنم.  

شما عضو انجمن مجسمه­سازان ایران هستید. دربارة این انجمن و ارتباطتان توضیح دهید.

انجمن مجسمه­سازان، از سال ۶۷ فعالیت خود را آغاز کرده و از سال ۷۷ به طور رسمی فعال است. انجمن در سال­های اخیر فعال­تر از گذشته عمل کرده است. از جمله اقدامات خوبی که این انجمن انجام داده، پیگیری بیمه اعضا و همچنین همکاری با شهرداری برای انجام پروژه­های شهری است. در حقیقت، انجمن مجسمه­سازان فراخوان­هایی تنظیم می­کند و شهرداری بودجه پروژه­ها را تأمین می­کند و این بدین معنی است که بیشتر مجسمه­های شهری از فیلتر متخصصین این رشته می­گذرد و این اتفاق به ظاهر ساده تأثیرات زیادی در چهره شهرها گذاشته است. از طرف دیگر، هر ساله تعدادی مجسمه­ساز از دانشگاه­های هنر فارغ­التحصیل می­شوند و از این طریق می­توانند از فرصتی شغلی بهره­مند شوند. در عین حال، انتقادهای زیادی نیز به عملکرد انجمن وارد است. به طور مثال، چرا انجمن به عنوان نهادی که باید حامی مجسمه­سازان باشد، در نحوه پرداخت مالی قراردادهای پروژه­های شهری، که واقعاً در حد و شأن یک هنرمند نیست، وارد عمل نمی­شود؟ اجرای پروژه­های شهری به کارگاه مجهز و دستیاران متخصص نیاز دارد و تأمین این موارد هزینه­بر است. معمولاً اولین پیش­پرداخت برای پروژه­ای شهری بعد از شروع کار پرداخت می­شود و این بدین معنی است که هنرمند باید کار را با بودجه خودش شروع کند. هنرمند باید به ازای هر روز دیرکرد در نصب کار، جریمه­ای مالی پرداخت کند. اما این بند قرارداد شامل حال شهرداری نمی­شود و گاهی تسویه حساب با هنرمند ماه­ها پس از نصب کار انجام می­شود. 

دو سال پیش، من در کنار دوستان دیگری، داوطلبانه و به مدت چند ماه در بخش کمیته نمایشگاهی فعالیت کردم و بعد از انجام یک پروژه به دلایل شخصی این همکاری را قطع کردم. 

بحث جالبی است و همین­طور که اشاره کردید دو بعد مثبت و منفی دارد که البته من نمی­توانم بگویم کدام بعد سنگینی می­کند. اما سؤالی که برایم پیش می­آید این است که برای وارد شدن به این انجمن و عضویت در آن باید از کدام فیلتر گذر کرد؟

متقاضی برای عضویت در انجمن باید یا دارای مدرک تحصیلی دانشگاهی در زمینه مجسمه­سازی باشد و یا در این زمینه به صورت تجربی فعالیت کرده باشد و نمونه کار ارائه دهد. مدارک ارائه­شده متقاضی توسط کمیته پذیرش اعضا، که معمولاً پنج نفر هستند، بررسی می­شود و در نهایت توسط هیئت مدیره به تصویب می­رسد.

آیا اقداماتی تازه از سمت دولت یا بخش خصوصی در حمایت از مجسمه سازان اخیرا شکل گرفته یا در حال شکل گرفتن است؟

همان­طور که پیش­تر گفتم، تا جایی که من اطلاع دارم، غیر از انجمن مجسمه­سازان که بیشتر حمایت معنوی از هنرمندان را به عهده دارد، بخش زیباسازی شهرداری هم با سفارش مجسمه­های مناسبتی یا شهری از بعضی هنرمندان حمایت می­کند. اما به نظر من این حمایت در حدی که باید نیست. همچنین چند سال پیش موزه خصوصی “دیدی” در شمال ایران افتتاح شد. این موزه آثار زیادی از مجسمه­سازان و نقاشان جوان خریداری کرد که علاوه بر ارتقای سطح فرهنگی جامعه، نقش ویژه­ای در حمایت از هنرمندان داشت. امیدوارم روزی برسد که بتوان سطرهای زیادی را در جواب به همچین سؤالی نوشت. 

از بین کلامتان، رابطه قویتان با ادبیات را برداشت می­کنم. اگر برداشتم درست است، آیا این علاقه به ادبیات  نقشی مستقیم در خلق مجسمه­هایتان دارد؟

قطعاً تأثیرگذار است. به نظرم آدم­ها تا حد زیادی محصول دانش و تجربه­ای هستند که در زندگی کسب می­کنند و مطالعه، یکی از راه­های کسب تجربه است. ما می­توانیم به واسطه خواندن تجربیات دیگران  به مکان­هایی که شاید هیچ وقت امکان دیدنشان را نداشته باشیم، سفر کنیم و با آدم­هایی که هیچ وقت فکرش را هم نمی­کنیم، معاشرت کنیم. به نظر من، ما به طور کلی مجموعه­ای از موسیقی­هایی که گوش می­دهیم، غذاهایی که می­خوریم، فیلم­هایی که می­بینیم، دوستانی که با آنها معاشرت می­کنیم و کتاب­هایی که مطالعه می­کنیم، هستیم. یعنی ما همگی مجموعه­ای از این قطعات پازل هستیم. 

و به عنوان سوال آخر، اگر بخواهید از دنیای ادبیات فقط و فقط یک کتاب انتخاب کنید، آن کتاب کدام است؟

حتماً می دانید که سؤال بسیار سختی پرسیدید. من در دوره­های مختلف، بسته به حال و هوایم، کتاب­های متفاوتی را دوست داشتم. اما اگر در این لحظه بخواهم فقط عنوان یک کتاب را نام ببرم، می­گویم: جنگ چهرة زنانه ندارد، اثر سوتلانا الکسیویچ. این کتاب روایت مستندی از زنان روسی است که در جنگ جهانی دوم شرکت داشتند. خاطرات این زنان که در مقام تک­تیرانداز، رخت­شوی، پرستار، مین­روب، فرمانده، مسلسل­چی و غیره نقل شده، تکان­دهنده است.